Có 3 nhóm thuốc lợi tiểu chính mà bác sỹ có thể sẽ kê cho bạn, bao gồm thiazid, thuốc lợi tiểu quai và thuốc giữ kali . Thuốc lợi tiểu thường khá an toàn, nhưng cũng có một số phản ứng phụ và một số tương tác với các loại thuốc khác mà bạn nên chú ý.
Mục đích của việc dùng thuốc lợi tiểu
Bác sỹ có thể kê đơn thuốc lợi tiểu cho bạn để tăng đào thải lượng nước thừa ra khỏi cơ thể. Có rất nhiều tình trạng bệnh khiến cơ thể tích quá nhiều nước. Bạn cũng có thể dùng thuốc lợi tiểu để điều trị tăng huyế áp. Bằng việc giảm lượng dịch ở trong máu, huyết áp của bạn sẽ giảm đi.
Trong số những bệnh khiến cơ thể bạn thừa nhiều nước như suy tim xung huyết, là bệnh được điều trị bằng thuốc lợi tiểu phổ biến nhất. Nếu bạn bị suy tim xung huyết, tim của bạn sẽ không thực hiện tuần hoàn máu hiệu quả, dẫn đễn việc ứ dịch trên khắp cơ thể, hay còn gọi là phù nề.
Một số bệnh khác, ít gặp hơn, cũng có thể gây tích tụ nước trong cơ thể và có thể được điều trị bằng thuốc lợi tiểu, ví dụ như tình trạng phù nề do tiểu đường hoặc do một số bệnh về gan, thận khác.
Các loại thuốc lợi tiểu
Có 3 loại thuốc lợi tiểu chính. Cả 3 loại này đều có tác dụng tăng đào thải nước ra khỏi cơ thể, mỗi loại lại có một cơ chế tác dụng riêng. Loại thuốc lợi tiểu được kê đơn nhiều nhất là thiazid.
Thuốc lợi tiểu nhóm thiazid
Thiazid là loại thuốc thường được sử dụng để điều trị cao huyết áp. Nguyên nhân là bởi ngoài việc làm giảm sự tích nước trong cơ thể, thuốc lợi tiểu thiazid còn làm các mạch máu giãn rộng ra. Các thuốc lợi tiểu tiêu biểu thuộc nhóm thiazid bao gồm chlorothiazide, hydrochlorothiazide, metolazone, và indapamide.
Thuốc lợi tiểu quai đào thải nước bằng cách khiến thận tạo ra nhiều nước tiểu hơn, do đó, nước và muối sẽ được đào thải ra khỏi cơ thể nhiều hơn. Các loại thuốc lợi tiểu quai bao gồm torsemide, furosemide, bumetanide, và axit ethacrynic.
Thuốc lợi tiểu giữ kali
Thuốc lợi tiểu giữ kali, ví dụ như miloride, spironolactone, triamterene, và eplerenone làm cho cơ thể thải trừ nước mà không gây mất kali, vì kali là một chất dinh dưỡng cần thiết. Các loại thuốc lợi tiểu khác khiến cơ thể đào thải nước cùng với kali, và có thể sẽ gây ra các vấn đề sức khỏe ở một số người. Thuốc lợi tiểu giữ kali không làm giảm huyết áp như các loại thuốc lợi tiểu khác, do vậy, bạn có thể sẽ được kê loại thuốc này cùng với một loại thuốc giảm huyết áp khác.
Các nguy cơ khi sử dụng thuốc lợi tiểu
Thuốc lợi tiểu là khá an toàn, nhưng vẫn có một số nguy cơ nhất định nếu bạn đang mắc phải một số bệnh hoặc đang dùng một số loại thuốc. Trước khi bạn uống thuốc lợi tiểu theo đơn, hãy đảm bảo rằng bạn đã nói với bác sỹ về tình trạng bệnh của bạn, nếu bạn bị:
- Tiểu đường
- Viêm tụy
- Lupus
- Bệnh gout
- Các vấn đề về chu kỳ kinh nguyệt
- Các vấn đề về thận
- Thường xuyên bị mất nước
- Cyclosporine
- Thuốc chống trầm cảm
- Lithium
- Digitalis hoặc digoxin
- Các thuốc khác điều trị tăng huyết áp
Phản ứng phụ khi dùng thuốc lợi tiểu
Thuốc lợi tiểu khá an toàn khi sử dụng, nhưng cũng có một số phản ứng phụ: việc tăng tiểu tiện, đặc biệt là khi sử dụng thuốc lợi tiểu quai. Đôi khi gây bất lực ở nam giới hoặc gây nhịp tim bất thường. Một số phản ứng phụ phổ biến của thuốc lợi tiểu bao gồm:
- Quá nhiều hoặc quá ít kali trong máu
- Lượng muối trong cơ thể thấp
- Đau đầu
- Chóng mặt
- Khát nước
- Tăng đường huyết
- Co thắt cơ (chuột rút)
- Tăng cholesterol
- Mẩn đỏ da
- Đau khớp (bệnh gout)
- Tiêu chảy
- Tăng nhạy cảm với ánh sáng
Nếu bạn gặp phải các phản ứng phụ trên khi dùng thuốc lợi tiểu, hãy nói với bác sỹ. Việc tăng tiểu tiện thường sẽ biến mất sau vài tuần dùng thuốc, nhưng các phản ứng phụ khác có thể sẽ kéo dài. Cùng với bác sỹ, bạn có thể thử nhiều loại thuốc khác nhau cho đến khi bạn tìm được loại thuốc phù hợp với mình và gây ít phản ứng phụ nhất. Nhưng cho dù phản ứng phụ bạn gặp phải là gì, bạn cũng không nên tự ý ngừng uống thuốc mà không có sự cho phép của bác sỹ.
Tham khảo thêm thông tin tại bài viết: Một số loại thuốc có thể gây rối loạn cương dương
Thuốc lợi tiểu (hay còn gọi là thuốc lợi niệu – diuretics) là loại thuốc được ưu tiên hàng đầu trong kiểm soát và điều trị tăng huyết áp. Hiện thuốc lợi tiểu được chia thành ba nhóm, mỗi nhóm lại có cơ chế, hiệu quả và tác dụng phụ khác nhau.
Chính vì vậy, người bệnh tăng huyết áp nên cân nhắc kỹ những lưu ý sau, cũng như hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng thuốc.
>> Hướng dẫn người tăng huyết áp rèn luyện thể lực an toàn
>> Những hướng đi mới trong điều trị tăng huyết áp
Thuốc lợi tiểu nhóm Thiazide
Đây là nhóm thuốc lợi tiểu phổ biến nhất, thường được bác sĩ kê đơn đầu tiên khi điều trị tăng huyết áp. Thuốc tác động đến các tế bào thận, thúc đẩy quá trình loại bỏ muối và nước ra khỏi cơ thể qua đường nước tiểu.
Ngoài ra, thuốc lợi tiểu nhóm Thiazide còn mở rộng (dilate) động mạch, nhờ đó luồng máu có thể lưu thông dễ dàng hơn và giảm mức huyết áp trong cơ thể.
Một số loại thuốc lợi tiểu nhóm Thiazide gồm: hydrochlorothiazide, chlorothiazide, indapamide, metolazone.
Thuốc lợi tiểu nhóm Loop
Thuốc lợi tiểu nhóm Loop không được dùng phổ biến bằng nhóm Thiazide trong điều trị tăng huyết áp. Tuy nhiên tác dụng kích thích thận đào thải nước tiểu của nhóm Loop lại mạnh hơn rất nhiều.
Chính vì vậy, loại thuốc này còn được dùng để điều trị bệnh suy tim (heart failure), phù nề ở chân (edema), các rối loạn ở gan và thận v.v…
Một số loại thuốc lợi tiểu nhóm Loop gồm: bumetanide, Ethacrynic acid, furosemide, torsemide.
Thuốc lợi tiểu giữ kali
Một tác dụng phụ thường thấy ở thuốc lợi tiểu là người bệnh sẽ đi tiểu nhiều lần, khiến lượng kali trong cơ thể bị thiếu hụt. Khi đó, bác sĩ có thể cân nhắc kê đơn thuốc lợi tiểu giữ kali (potassium-sparing diuretics).
Thuốc này được dùng kèm với các loại thuốc lợi tiểu khác nhằm giữ lượng kali cần thiết ở lại trong cơ thể. Tuy nhiên, bác sĩ cần chú ý các trường hợp không được dùng thuốc lợi tiểu giữ kali như:
- Có lượng kali trong cơ thể ở mức quá cao
- Gặp các vấn đề nghiêm trọng về thận và chức năng thận
- Bệnh suy tuyến thượng thận (còn gọi là bệnh Addison)
Một số loại thuốc lợi tiểu giữ kali gồm: amiloride, spironolactone, triamterene, eplerenone.
Một số lưu ý khác về thuốc lợi tiểu
Bất chấp những lợi ích đã được chứng minh trong kiểm soát và điều trị tăng huyết áp, các loại thuốc lợi tiểu vẫn tiềm ẩn nhiều nguy cơ, tác dụng phụ không mong muốn.
Người bệnh tăng huyết áp cần có sự tư vấn của bác sĩ trước khi dùng thuốc. Một số lưu ý cơ bản nhất bao gồm:
- Tác dụng phụ phổ biến nhất của thuốc lợi tiểu là người bệnh đi tiểu nhiều lần. Bạn có thể tìm hiểu thêm các tác dụng phụ khác tại đây
- Tác dụng phụ của thuốc lợi tiểu sẽ giảm dần khi cơ thể làm quen với thuốc. Nếu chúng vẫn diễn ra liên tục, bạn cần liên hệ ngay với bác sĩ.
- Rất nhiều loại thuốc lợi tiểu chứa cùng lúc nhiều tác nhân thuộc 3 nhóm trên, bạn nên tham khảo trước với bác sĩ điều trị.
- Bên cạnh việc dùng thuốc, có rất nhiều loại thực phẩm tự nhiên mang tác dụng lợi tiểu. Bạn có thể tham khảo tại đây
Thuốc lợi niệu là những thuốc làm tăng thải trừ Na+ , kèm theo là thải trừ nước lấy từ dịch ngoài tế bào ( dịch ngoại bào ).
Trên người không có phù, thuốc lợi niệu vẫn có tác dụng. Đó là cơ sở cho việc điều trị tăng huyết áp bằng thuốc lợi niệu : thuốc làm giảm Na+ của thành mạch, sẽ làm tăng tác dụng của thuốc hạ áp và làm giảm tác dụng của các hormone gây co mạch ( như vasopressin, norepinephrine ( tên khác : noradrenaline...)).
Ngoài tác dụng ức chế chọn lọc tái hấp thu Na+, các thuốc lợi niệu còn có ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến sự bài xuất của một số chất điện giải hoặc chất khác : K+, Clˉ, HCO3ˉ, glucose, acid uric… và gây ra các rối loạn khi dùng kéo dài.
Phân loại thuốc lợi niệu
Thuốc lợi niệu làm giảm K+ máu ( tăng thải trừ K+ )Thuốc lợi niệu ức chế enzyme carbonic anhydrase : acetazolamide, methazolamide…
Thuốc lợi niệu thiazide : hydrochlorothiazide, chlorothiazide, polythiazide…
Thuốc lợi niệu “quai” : furosemide, ethacrynic acid ( tên khác : etacrinic acid, etacrynic acid…), bumetanide, torasemide…
Thuốc lợi liệu giữ K+ máu ( giảm thải trừ K+ )( potassium-sparing diuretics ) :Thuốc lợi niệu kháng aldosterone : spironolactone, eplerenone, canrenone...
Thuốc lợi niệu không kháng aldosterone : amiloride, triamterene...
Các thuốc khácThuốc lợi niệu thẩm thấu ( osmotic diuretic ): mannitol, glucose ưu trương, lactated Ringer's solution ( hay ringer's lactate solution )…
Thuốc lợi niệu nhóm methyl xanthine : caffeine, theophylline, theobromine…
Thuốc lợi niệu đông y : râu Ngô, Mã đề, cuống lá Sen cạn, rễ cỏ Tranh, rau Má, rau Diếp cá...
CÁC THUỐC
Thuốc lợi niệu làm giảm K+ máu
Các thuốc này do tác dụng làm tăng thải Na+ ở đoạn trên của ống lượn nên ở đoạn cuối của ống lượn có phản ứng tăng thải K+ để giữ Na+, gây ra các rối loạn giảm K+ máu và làm tăng tác dụng của các thuốc phối hợp ( như thuốc trợ tim digitalis, thuốc giãn cơ tubocurarine ( biệt dược : curare…).
Thuốc lợi niệu ức chế enzyme carbonnic anhydrase ( CA )Còn gọi là sulfamid lợi niệu vì tất cả đều có nhóm sulfonamide ( –SO2NH2 ) trong công thức, nhưng không có tác dụng kìm khuẩn .
Nay ít dùng.
Thuốc lợi niệu nhóm thiazide ( benzothiadiazine diuretics hay benzothiadiazide diuretics ) :
Trong phân tử có 2 nhóm sulfonamide, 1 nhóm tự do và 1 nhóm nằm trong dị vòng.
| Chlorothiazide | |
| Hình 1 : Công thức cấu tạo một số thuốc lợi niệu thiazide |
Tác dụng và cơ chế
Là loại thuốc có tác dụng lợi niệu trung bình. Tác dụng ức chế CA kém acetazolamide, nhưng tác dụng lợi niệu lại nhanh hơn, vì vậy còn có những tác dụng khác mà cơ chế còn chưa hoàn toàn biết rõ. Tác dụng trực tiếp trên thận, tiêm vào 1 thận gây lợi niệu chỉ cho thận đó ( tuy nhiên chưa tìm thấy receptor hay enzyme đặc hiệu ).
Thiazide ức chế tái hấp thu Na+ và kèm theo là cả Clˉ ở đoạn pha loãng ( phần cuối của nhánh lên quai Henle và phần đầu của ống lượn xa ), thải trừ Na+ và Clˉ với số lượng gần ngang nhau nên còn gọi là thuốc lợi niệu thải trừ muối ( saluretic ). Khoảng 5 – 10 % Na+ lọc qua cầu thận bị thải trừ nên thuộc loại thuốc có tác dụng lợi niệu trung bình.
Thuốc có tác dụng ở cả môi trường acid và base.
Làm tăng thải trừ K+ theo hai cơ chế :
Ức chế enzyme CA, làm giảm bài tiết H+ nên làm tăng thải trừ K+ ( cơ chế thải trừ tranh chấp ở ống lượn xa ).
Ức chế tái hấp thu Na+ làm nồng độ Na+ tăng cao ở ống lượn xa, gây phản ứng bù trừ tăng bài xuất K+ để kéo Na+ lại.
Không làm tăng thải trừ HCO3ˉ nên không gây nhiễm acid máu.
Làm giảm bài tiết acid uric qua ống thận nên làm nặng thêm bệnh Gout. Các thiazide được thải trừ qua hệ thải trừ acid hữu cơ của ống thận nên tranh chấp một phần với sự thải trừ acid uric qua hệ này.
Khi dùng kéo dài làm giảm Ca2+/niệu do làm tăng tái hấp thu Ca2+ ở ống lượn nên có thể dùng dự phòng sỏi thận. Tuy nhiên hiếm khi gặp tăng Ca2+/máu vì có thể có các cơ chế bù trừ khác.
Làm hạ huyết áp trên những bệnh nhân bị tăng huyết áp vì :
Làm tăng thải trừ muối và nước.
Ức chế tại chỗ tác dụng của các hormone gây co mạch trên thành mạch ( vasopressin, norepinephrine ).
Do Na+ của mô thành mạch giảm nên dịch gian bào của thành mạch giảm làm lòng mạch rộng ra, sức cản ngoại vi giảm xuống ( HA tâm trương hạ ).
Chỉ định
Phù các loại : tim, gan, thận, có thai, trước khi có kinh, do thuốc.
Tăng huyết áp : dùng riêng hoặc dùng cùng với các thuộc hạ áp khác vì có tác dụng hiệp đồng. Chủ yếu dùng lợi niệu thiazide để điều trị củng cố.
Tăng Ca2+/niệu không rõ nguyên nhân dễ dẫn đến sỏi thận.
Chống chỉ định - thận trọng
Trạng thái giảm K+/máu trên bệnh nhân bị xơ gan ( vì dễ làm xuất hiện hôn mê gan ), trên bệnh nhân đang điều trị bằng digitalis ( vì làm tăng độc tính của digitalis ). Khắc phục bằng uống KCl 1 – 3 g/24 h, uống lúc no.
Bệnh Gout.
Mới bị tai biến mạch máu não ( indapamide ) hoặc mắc bệnh não do gan.
Vô niệu.
Suy thận, suy gan.
Không dung nạp sulfamide ( quá mẫn cảm với thuốc ) ( vì có thể gây bệnh não do gan ).
Thận trọng : phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú.
Tác dụng không mong muốn
Rối loạn tiêu hóa : buồn nôn, nôn, chán ăn, đau bụng, rối loạn đại tiện ( tiêu chảy hoặc táo bón ).
Rối loạn thần kinh : nhức đầu, chóng mặt, buồn ngủ, dị cảm, yếu sức, nhìn mờ thoáng qua.
Rối loạn điện giải : hạ Na+ và K+/máu, gây mệt mỏi, chán ăn, nhức đầu, buồn nôn, chuột rút, hạ HA thế đứng. Có thể giảm Mg2+, Cl¯, tăng Ca2+/máu.
Viêm gan, viêm tụy, viêm mạch hoại tử do thuốc ( ít gặp ).
Thay đổi huyết học.
Tăng acid uric máu gây ra các cơn đau của bệnh Gout.
Làm nặng thêm bệnh đái tháo đường. Cơ chế chưa rõ, có thể do thiazide ức chế giải phóng insulin và làm tăng bài tiết catecholamine.
Làm tăng cholesterol và LDL ( low density lipoprotein ) máu ( khoảng 5 – 15 % ). Tuy nhiên khi dùng kéo dài thì cả 2 lại trở về bình thường.
Dị ứng...
Tương tác thuốc
Các thiazide làm giảm tác dụng của các thuốc chống đông máu, thuốc làm tăng thải trừ acid uric để điều trị bệnh Gout, các sulfonylurea và insulin.
Làm tăng tác dụng của thuốc tê, diazoxide, glycosid trợ tim, lithium, thuốc lợi niệu quai và vitamin D.
Tác dụng lợi niệu của thiazide bị giảm đi khi dùng cùng với NSAIDs. Còn amphotericin B và corticoid làm tăng nguy cơ hạ K+ máu của thiazide.
Chế phẩm và liều lượng :
Hydrochlorothiazid do bão hòa đường nối 3 - 4, đã có tác dụng thải trừ Na + mạnh gấp 10 chlorothiazid.
Bảng: Một số chế phẩm
| Tên thuốc | X | Đường | Y | Z | Thời | Mức | Liều lượng | |
| nối 3- 4 | gian tác | thải trừ | ||||||
| dụng | muối | |||||||
| Chlorothiazid | Cl | Nối kép | H | H | 8- 12h | 1 | 0,5- 2,0g | |
| Hydrochlorothiazid | Cl | Bão hòa | H | H | 8- 12h | 10 | 0,025- 0,1 | |
| (hypothiazid) | ||||||||
| Hydroflumethiazid | CF3 | Bão hòa | H | H | 8- 12h | 10 | 0,025- 0,1 | |
| Methylchlothiazid | ||||||||
| Cl | Bão hòa | -CH2Cl | CH3 | 12- 24h | 200 | 0,005- 0,01 | ||
| Polythiazid | ||||||||
| Cl | Bão hòa | -CH2-S- CH2 - CF3 | CH3 | 30h | 500 | 0,002- 0,004 | ||
Hiện nay có thêm một số chế phẩm mới:
Chronexan (Xipamid) . Viên 20 mg
Dễ hấp thu qua tiêu hóa. Đỉnh huyết tương 45 phút - 2 giờ sau khi uống liều duy nhất.
T1/2: 6- 8h. Gắn vào protein huyết tương 95%. Thải 90% qua thận, ch ủ yếu là dạng không đổi.
Uống liều duy nhất buổi sáng 10 - 40 mg
Hygroton (Chlorthalidone) . Viên 25 mg
Hấp thu chậm. T1/2 là 50 giờ.Thải 1/2 qua thận dưới dạng không đổi. Qua được sữa. Uống 1 lần vào buổi sáng, 1 - 2 viên
Fludex (Indapamid) viên 2,5 mg, Natrilix viên 1,5 mg.
Đặc điểm:
Giãn mạch (thay đổi dòng ion, đặc biệt là Ca)
Kích thích tổng hợp PGE 2 và PGI2 (giãn mạch và chống vón tiểu cầu)
Không ảnh hưởng đến chuyển hóa đường và lipid
Động học: đạt được đỉnh huyết tương sau 1 - 2h. Gắn 75% vào protein huyết tương, T 1/2 = 14- 24h
Thuốc lợi niệu tác dụng mạnh hay thuốc lợi niệu "quai" ( loop diuretics )Đây là nhóm thuốc có tác dụng rất mạnh so với các nhóm thuốc đã biết và vị trí tác dụng là ở đoạn phình to của nhánh lên quai Henlé. Đoạn này có quá trình tái hấp thu tới 35 % lượng Na+ và Clˉ của nước tiểu ban đầu.
| Hình 2 : Công thức cấu tạo một số thuốc lợi niệu quai |
Tác dụng và cơ chế
Hiệu quả tác dụng nhanh, mạnh. Sau khi tiêm tĩnh mạch 3 - 5 ph xuất hiện tác dụng, sau khi uống 20 ph xuất hiện tác dụng lợi niệu.
Ức chế cơ chế cùng vận chuyển của 1 Na+, 1 K+ và 2 Clˉ ở đoạn phình to của nhánh lên quai Henlé. Vì vậy làm tăng thải trừ Na+, Clˉ ( gần ngang nhau nên gọi là thuốc lợi niệu thải muối ) và K+ ( ít hơn thiazide ).
Furosemide và bumetanide còn có cả tác dụng ức chế CA do trong công thức cũng có gốc sulfonamide. Nhưng tác dụng này chỉ rất yếu.
Tuy có làm tăng thải trừ H+ nhưng pH nước tiểu ít thay đổi vì tác dụng ức chế CA đã bù trừ lại.
Các thuốc nhóm này làm tăng thải trừ Ca2+ và cả Mg2+, trái với tác dụng của thiazide, vì vậy có thể dùng để điều trị tăng Ca2+/máu triệu chứng . Vì Ca2+ còn được tái hấp thu ở ống lượn nên thường chỉ thấy hạ Mg2+/máu khi dùng kéo dài chứ ít khi gặp hạ Ca2+/máu.
Kết quả là các thuốc lợi niệu "quai" có thể làm thải trừ tới 30 % số lượng nước tiểu lọc qua cầu thận, vượt quá số lượng nước tái hấp thu của quai Henle, cho nên có thể còn có một số cơ chế phụ ức chế tái hấp thu ở ống lượn gần. Hiện là nhóm thuốc có tác dụng lợi niệu tốt nhất.
Chỉ định
Phù các loại : tim, gan, thận, có thai…
Tăng huyết áp : dùng riêng hoặc dùng cùng với các thuộc hạ áp khác vì có tác dụng hiệp đồng.
Tăng Ca2+/máu triệu chứng.
Cấp cứu : cơn phù nặng, phù phổi cấp, cơn tăng huyết áp, tăng Ca2+/máu cấp tính…
Chống chỉ định - thận trọng
Vô niệu.
Hôn mê và tiền hôn mê do gan.
Giảm K+/máu và/hoặc giảm Na+/máu nặng, giảm thể tích máu lưu hành.
Quá mẫn cảm với thuốc.
Thận trọng : xơ gan cổ trướng, phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú.
Tác dụng không mong muốn
Rối loạn nước - điện giải : do thải trừ quá nhanh nước và điện giải nên có thể gây mệt mỏi, khô miệng, khát nước, yếu sức, chuột rút, tiền hôn mê gan, hạ huyết áp; hạ Mg2+ /máu, hạ Ca2+/máu.
Tăng acid uric máu, tăng glucose / máu ( giống thiazide ).
Nhiễm base máu giảm Clˉ hoặc nhiễm base máu giảm K+.
Trên máu : giảm số lượng hồng cầu, bạch cầu.
Độc với dây thần kinh VIII có thể gây điếc.
Những biểu hiện khác có thể gặp : rối loạn tiêu hoá ( có khi xuất huyết tiêu hóa ), rối loạn thần kinh ( chóng mặt, nhức đầu, mỏi hoặc đau cơ, yếu cơ ), rối loạn chức năng gan, thận, dị ứng ( sẩn da, tê bì…)...
Chế phẩm và liều lượng :
Ethacrynic acid (Edecrin): trong công thức có chứa ceton không bão hòa cho nên dễ phản ứng với nhóm sulfydril của các enzym vận chuyển ion của ống thận.
Viên 25 hoặc 50 mg. Uống 50 - 200 mg/ ngày
ống bột Edecrin natri 50 mg. T iêm tĩnh mạch 50 mg hoặc 0,5mg/kg cân nặng. Không tiêm bắp hoặc dưới da vì thuốc kích thích tại chỗ gây đau.
Hấp thu nhanh qua đường tiêu hóa. Gắn nhiều với protein huyết tương, t/2 dưới 1 giờ.
Thải trừ qua thận 40% dưới dạng không chuyển hóa.
Furosemid (Lasix, Lasilix, Trofurit)
Là dẫn xuất của acid anthranilic, có chứa gốc sulfonamid trong công thức.
Viên 20, 40 và 80 mg. Uống 20 - 80 mg/ ngày
ống 2 ml = 20 mg. Tiêm bắp hoặc tĩnh mạch: 1 - 2 ống
Trong phù phổi cấp, sau liều đầu 60 - 90 phút có thể tiêm nhắc lại.
Tác dụng lợi niệu xuất hiện nhanh, 3 - 5 phút sau khi tiêm tĩnh mạch, 20 phút sau khi uống. Hết tác dụng sau 4 - 6h.
Thuốc dễ hấp thu qua tiêu hóa, một phần gắn với protein huyết tương. Chủ yếu nằm ngoài tế bào và ít tan trong mỡ. Thải trừ phần lớn dưới dạng không chuyển hóa.
Bumetanid (Bumex):
Là dẫn xuất của acid 3- aminobenzoic, trong công thức cũng chứa nhóm sulfonamid.
Mạnh hơn furosemid 40 lần.
Viên 0,5- 1,0 và 2,0 mg. Uống 0,5- 2,0 mg
ống 0,5- 1,0 mg. Tiêm bắp hoặc tĩnh mạch 0,5 - 1,0 mg.
Thuốc lợi niệu giữ K+/ máu
Các thuốc lợi niệu thuộc các nhóm trên khi dùng kéo dài đều gây giảm K+ máu. Còn các thuốc thuộc nhóm này tác dụng ở phần cuối ống lượn xa do ức chế tái hấp thu Na+ bằng cơ chế trao đổi với bài xuất K+, vì thế làm giảm bài xuất K+ ( vì vậy còn được gọi là thuốc lợi niệu giảm thải trừ K+ hay thuốc lợi niệu tiết kiệm K+ ). Đồng thời thuốc làm tăng thải trừ HCO3ˉ, giảm bài xuất H+ cho nên nước tiểu nhiễm base.
Các thuốc nhóm này hầu như không dùng một mình vì tác dụng thải Na+ yếu và tai biến tăng K+/máu thường bất lợi. Nếu dùng phối hợp với các thuốc lợi niệu làm giảm K+/máu thì sẽ giữ được tác dụng thải trừ Na+ và khắc phục được các rối loạn do giảm K+/máu. Có nhiều biệt dược phối hợp.
Thuốc đối lập với aldosterone : đại diện là spironolactone.
Biệt dược : aldactone, verospiron, verospirone, verospirone opianin, xenalon…
Tác dụng
Tác dụng lợi niệu xuất hiện chậm sau 12 - 24 h, tác dụng tối đa sau 2 đến 3 ngày.
Làm tăng thải trừ Na+ nhưng không làm tăng thải trừ K+ .
| Hình 3 : Công thức cấu tạo của aldosterone và spironolactone |
Cơ chế tác dụng
Aldosterone là hormone vỏ thượng thận, làm tăng tái hấp thu Na+ ở ống lượn xa. Spironolactone có công thức cấu tạo gần giống với aldosterone, tranh chấp với aldosterone tại receptor ở ống lượn xa, nên còn gọi là thuốc lợi niệu kháng aldosterone. Tác dụng lợi niệu phụ thuộc vào số lượng aldosterone bài tiết và bị ức chế.
Chỉ định
Chẩn đoán và điều trị bệnh tăng aldosterone nguyên phát.
Tăng aldosterone do dùng thuốc lợi niệu khác.
Các tình trạng phù có kèm theo tăng aldosterone thứ phát.
Phù do suy tim, xơ gan, hội chứng thận hư.
Tăng huyết áp.
Giảm K+/máu do thuốc lợi niệu khác.
Chống chỉ định
Vô niệu, suy thận cấp.
Tăng K+/máu, và/hoặc giảm Na+/máu.
Suy gan, suy thận nặng.
Phụ nữ có thai và đang cho con bú.
Quá mẫn cảm với thuốc.
Tác dụng không mong muốn
Dùng kéo dài có thể gây tác dụng phụ giống hormone : ở nam gây chứng vú to, bất lực; ở nữ gây chứng rậm lông và rối loạn kinh nguyệt...
Tăng K+/máu.
Rối loạn tiêu hóa.
Rối loạn thần kinh : buồn ngủ, nhức đầu, mất điều hòa động tác…
Dị ứng…
Chế phẩm và liều lượng :
Spironolacton (Aldacton)
Viên 25 mg. Uống mỗi ngày 2 - 4 viên
Dùng lâu có thể gây tác dụng phụ giống hormon: ở nam gây chứng vú to, ở nữ gây chứng rậm lông và loạn kinh nguyệt.
Thuốc không đối lập với aldosterone| Triamterene | |
| Hình 4 : Công thức cấu tạo của amiloride và triamterene |
Triamterene
Còn gọi là thuốc lợi niệu kháng aldosterone giả. Công thức hoàn toàn không giống với aldosterone nên không có tác dụng tranh chấp với aldosterone.
Làm tăng thải trừ Na+, Clˉ do làm giảm tính thấm của ống lượn xa với Na+. Làm giảm bài xuất K+ và H+. Thuốc có tác dụng cả khi có mặt và khi không có mặt aldosterone ( ở động vật cắt bỏ tuyến thượng thận ). Spironolactone làm tăng tác dụng của triamterene nên 2 thuốc tác dụng trên 2 receptor khác nhau.
Nang 100 mg. Uống 1- 2 nang/ ngày
Tác dụng tối đa đạt được sau khi uống 2 h và chỉ kéo dài tác dụng trong khoảng 10 h.
Tác dụng không mong muốn : có thể gây buồn nôn, nôn, chuột rút, ngủ gà, dị ứng…
Amiloride
Biệt dược : midamor, modamid... Biệt dược kép : apo-amilzide ( amiloride + hydrochlorothiazide ).
Tác dụng thải Na+, giữ K+ mạnh hơn triamterene. Ngoài cơ chế tác dụng theo kiểu triamterene, amiloride còn tác dụng trên cả ống lượn gần.
Đạt Cmax. sau khi uống 4 h, t1/2 khoảng 6 h, tác dụng kéo dài 24 h.
Viên 5 mg. Uống mỗi ngày 1 viên. Không vượt quá 20 mg/ ngày
Các thuốc lợi niệu khác :
| Theophylline | |
| Hình 5 : Công thức cấu tạo của một số thuốc lợi niệu nhóm methyl xanthine |
TÀI LIỆU THAM KHẢO
| Trường Đại học Y Hà Nội ( 2007 ), Dược lý học, NXB Giáo dục, Hà Nội. |
| Trường Đại học Dược Hà Nội ( 2006 ), Dược lâm sàng và điều trị, NXB Y học, Hà Nội. |
| Bộ Y tế ( 2007 ), Dược lý học, NXB Y học, Hà Nội. |
| Laurence L. Brunton, John S. Lazo and Keith L. Parker ( 2006 ), Goodman & Gilman's The pharmacological basis of therapeutics, 11th edition, McGraw-Hill, Medical publishing division, United states of America. |